Nasiruddin Tusi'nin icadı Mehter düdüğü (Kelenay) çalgısı

Öz

Bu makalede Azerbaycan'ın milli üflemeli çalgılarından bir olan Mehter düdüğü (Kelenay) incelenmeyi amaçladım. Azerbaycan topraklarında eski çağlardan günümüze kadar kırktan fazla farklı üflemeli çalgının kullanıldığı bilinmektedir. Bu çalgıların bir kısmının unutulduğu, bir kısmının günümüze kadar geldiği, bir kısmının ise modern çağımızda ergolog-bilim adamları ve restoratörler tarafından yapılmıştır. Mehter düdüğü de (daha sonra kelenay olarak anılacaktır) böyle bir çalgıdır. Evimde 80'den fazla çalgıdan oluşan kişisel bir koleksiyonum var ve bunların arasında mehter düdüğü özel bir yere sahiptir. Mehter düdüğü veya kelenay olarak adlandırılan müzik aleti, farklı adlandırılsa da esasen aynı çalgı olduğu belirtiliyor. Makalede bu çalgının ortaya çıkış tarihi, etimolojisi, edebi kaynakları, morfolojisi ve tanınmış icracıları verilmektedir. Mehter düdüğü, XIII. yüzyılda yaşayan Azerbaycan'ın klasik şairi Hoca Nasuriddin Tusi tarafından icat edilmiştir. Türk bilgini Evliya Çelebi, XVII. yüzyılda yazdığı “Seyahatname" adlı eserinde bu konuda bilgi vermiş, İngiliz müzikolog Henry George Farmer (1882-1966) ve bilim adamı Süreyya Agayeva da bu kaynaktan yararlanmışlardır. Ama bu makalede ilk kez bu araçlar kapsamlı bir araştırmaya konu oluyor. Mehter düdüğü yani kelenay çalgısı hakkında ileride daha fazla çalışmaların yapılmasını öneririm.