Eskilerin Dumbul dediği Nağara çalgısının organolojik incelemesi

Öz

Bu makalede Azerbaycan’da yaygın olarak kullanılan müzik aletlerinden biri olan nağaradan bahsedilmektedir. Organoloji biliminden bilindiği üzere müzik aletleri ses çıkarma şekline göre dört gruba ayrılır: idiyofonlar (özsesli), aerofonlar (nefesli), membranofonlar (derili) ve kordofonlar (telli) çalgılar. Makalede belirtilmiştir ki, bu sınıflandırmayı ilk kez 20. yüzyılın başlarında Yahudi kökenli Alman ve ABD'li müzikolog, etnograf ve bale uzmanı Curt Sachs (1881–1959) ile Alman bilim insanı Erich Moritz von Hornbostel (1877–1935) bilimsel temellere dayanarak sistemleştirmiştir. Hornbostel ve Sachs’ın bu sınıflandırması dünya organoloji bilim insanları tarafından oy birliğiyle kabul edilmiştir. Sunulan bilimsel makalede belirtildiğine göre Azerbaycan’da çeşitli dönemlerde membranofon grubuna dahil edilen 30’a yakın müzik aleti kullanılmıştır. Bu aletler yapısal olarak iki gruba ayrılır: tek yüzlüler ve çift yüzlüler. Makalede vurgulanmaktadır ki, Azerbaycan vurmalı çalgıları (membranofonlar) icra tarzına göre üç şekilde seslendirilir: çubukla, elle ve bazen karma yöntemle (hem elle hem çubukla). Makale hazırlanırken Güney ve Kuzey Azerbaycan toprakları birlikte, bir bütün olarak ele alınmıştır; aksi takdirde yapılacak araştırma eksik ve tamamlanmamış görünecektir. Bu bağlamda, makalede her iki bölgede de Azerbaycan’ın kültürel hayatıyla ilgili çok sayıda maddi kanıt, bilimsel temellere dayanan tarihi, arkeolojik, etnografik, edebi ve dilbilimsel kaynaklar kullanılmıştır. Hakkında söz edilen nağara da membranofon grubuna aittir. Eski zamanlarda “dumbul” olarak adlandırılan nağara, ülkemize İslam dininin ve Arap dilinin yayılmasından sonra, birçok kelime gibi dilimize geçmiştir. Daha açık ifade etmek gerekirse, “nağara” kelimesi Arapça “nekar” kelimesinin dilimizde bozulmuş bir söyleniş biçimidir. Makalede çalgının ortaya çıkış tarihi arkeolojik kaynaklarla izlenmekte, sözcük kökeni açıklanmakta, nağaranın edebi kaynaklardaki örneklerine dikkat çekilmektedir. Daha sonra çalgının yapısı, türleri, kullanım şekli, öğretimi gibi özellikleri araştırılmaktadır. Son olarak tanınmış nağara icracılarının isimleri sıralanmaktadır.